Wprowadzenie:
Zdolność do odbierania wielu wrażeń słuchowych w krótkim czasie wynika z psychofizjologicznych możliwości człowieka. Wrażenia słuchowe nie są wyłącznie wynikiem biernego odbioru bodźców zewnętrznych, lecz są zdeterminowane indywidualnymi doświadczeniami słuchowymi jak również procesami aktualnie zachodzącymi wewnątrz organizmu człowieka. Badania nad spostrzeganiem dźwięku wchodzą w zakres problematyki percepcji dźwięków mowy i otoczenia. W sytuacji gdy do ośrodkowego układu nerwowego przez dłuższy czas nie dociera wystarczająco wiele bodźców, dochodzi do stopniowej utraty umiejętności ich przetwarzania. Zaburzenia w tym zakresie powodują zjawisko deprywacji słuchowej, która manifestuje się trudnościami w odbieraniu dźwięków na drodze słuchowej, rozumieniu mowy a także w konsekwencji porozumiewaniu się międzyludzkim.

Cel:
Celem pracy jest przedstawienie istoty deprywacji słuchowej u osoby dorosłej z postlingwalnym ubytkiem słuchu. Ukazanie przyczyn i konsekwencji tego zjawiska w życiu codziennym, funkcjonowaniu na różnych poziomach: poznawczym, emocjonalnym, komunikacyjnym, a także propozycja terapii logopedycznej.

Materiał i metody:
Badania logopedyczne dotyczą osoby dorosłej z postlingwanym ubytkiem słuchu korzystającej z systemu implantu ślimakowego. Wykorzystanie studium indywidualnego przypadku pozwoliło na postawienie rzetelnej diagnozy, a także skonstruowanie ramowego programu terapii dopasowanej do potrzeb badanej osoby niesłyszącej. W przebiegu badań osoby dorosłej przedstawianej w artykule oprócz wywiadu i obserwacji wykorzystano analizę dokumentacji medycznej, która dostarczyła informacji dotyczących historii choroby pacjentki. Prezentowane badania mają charakter jakościowy. Uwzględniają kontekst sytuacyjny badanych zjawisk gdzie istotne jest poznanie ich rozwoju w warunkach naturalnych. W omawianym przypadku dokonano analizy realizacji systemu fonologicznego pod względem cech segmentalnych (artykulacja samogłosek i spółgłosek) i suprasegmentalnych – intonacja, rytm, akcent. Oceny intonacji dokonano na podstawie wypowiedzi osoby badanej biorąc pod uwagę analizę audytywną – subiektywną ocenę słuchową a także akustyczną analizę wykresów przebiegu linii intonacyjnej z wykorzystaniem programu komputerowego Wave Surfer 1.8. Dodatkowo zastosowano Profil Słuchowych Umiejętności Pacjentów Implantowanych (Skarżyński i wsp. 2004) opracowany przez specjalistów Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu i Mowy w Kajetanach.

Wyniki:
Zdobyte umiejętności słuchowe osoby badanej z Profilu Umiejętności Słuchowych Pacjenta wskazują na przeciętne osiągnięcia badanej osoby w zakresie dyskryminacji, identyfikacji, a także rozumienia dźwięków mowy i otoczenia. Utworzony profil pozwolił na skonstruowanie indywidualnego programu terapii, którego celem jest rozwijanie umiejętności słuchowych badanej osoby niesłyszącej przede wszystkim na drodze słuchowej. Z analizy realizacji systemu fonologicznego wynika, że kontur intonacyjny badanej osoby niesłyszącej jest płaski i monotonny. W opisie zaburzeń prozodycznych zauważono wyraźną tendencję do skandowania pojedynczych wyrazów, z pauzami międzywyrazowymi. Zdania rozkazujące, wykrzyknikowe i pytające występują w postaci realizacji zdań twierdzących. Badana osoba niesłysząca w porównaniu z osobą słyszącą nie intonuje w sposób poprawny zdań rozkazujących jako kadencja, zdań wykrzyknikowych w postaci intonacji opadającej oraz zdań pytających jako antykadencja.

Wnioski:
Biorąc pod uwagę wyniki badań należy stwierdzić, że zjawisko deprywacji słuchowej u badanej osoby niesłyszącej występuje na skutek braku stymulacji słuchowej przez długi okres czasu. Prawdopodobnie w prezentowanym przypadku ze względu na niekorzystanie z aparatów słuchowych do ośrodkowego układu nerwowego przez dłuższy czas nie docierało z uszu wystarczająco wiele bodźców akustycznych co spowodowało stopniową utratę umiejętności ich przetwarzania. Deprywacja słuchowa u badanej osoby przejawia się w postaci braku rozumienia mowy na drodze słuchowej a także jest konsekwencją późnej operacji wszczepienia systemu implantu ślimakowego (53 rok życia). Aktualnie percepcja badanej osoby niesłyszącej opiera się głównie na kanale wzrokowo-słuchowym. Mowa jej jest charakterystyczna dla osób z postlingwalnym ubytkiem słuchu. Występują zaburzenia artykulacji na tle niedosłuchu – dyslalia audiogenna, a także zakłócenia elementów prozodycznych wypowiedzi: intonacji, akcentu i rytmu. Konstruując ramowy program terapii wzięto pod uwagę wyniki badań diagnostycznych bazując na Profilu Umiejętności Słuchowych (Skarżyński i wsp. 2004) i posłużono się nim jako punkt wyjścia do tworzenia procesu rehabilitacji. Metody terapii jakie zastosowano w przypadku osoby dorosłej z objawami deprywacji słuchowej to przede wszystkim intensywny trening słuchowy bazujący na dyskryminacji i identyfikacji, a także rozumieniu mowy bodźców akustycznych na drodze słuchowej. Ramowy program terapii zawiera również propozycję ćwiczeń logopedycznych z zakresu emisji głosu, techniki mówienia począwszy od relaksacji, wypracowania właściwej postawy ciała, poprzez ćwiczenia oddechu, fonacji i artykulacji aż do ćwiczeń poprawnej prozodii wypowiedzi.